Το σκοτεινό παρελθόν της δολοφονίας του Τρότσκι

Φαινομενικά καμία σχέση δεν συνδέει έναν σύγχρονο Κουβανό με μια πολιτική δολοφονία του 1940. Στην Κούβα του Φιντέλ Κάστρο ελάχιστοι γνώριζαν για το έργο του Λέον Τρότσκι, καθώς οι απόψεις του θεωρούνταν αιρετικές - άρα και δυνάμει ενοχοποιητικές - στην εποχή της πρόσδεσης του νησιού στην επιρροή της Σοβιετικής Eνωσης. Ακόμη όμως και οι στενοί κύκλοι των οπαδών του απαγορευμένου επαναστάτη πρέπει να φάνταζαν πολυπληθείς σε σχέση με εκείνους που ήξεραν ότι ένας Χάιμε Λόπεζ που κυκλοφορούσε στους δρόμους της Αβάνας ήταν στην πραγματικότητα ο Ραμόν Μερκαντέρ.

Ο Ιβάν Κάρδενας Ματουρέλ, πρωταγωνιστής και alter ego του επιτυχημένου συγγραφέα (και) αστυνομικών μυθιστορημάτων, σίγουρα δεν ανήκε σε καμία από τις δύο ομάδες. Αντιμέτωπος με τα πιεστικά ερωτήματα των καθημερινών στερήσεων και τα προβλήματα των κοινών θνητών, βρίσκεται σταδιακά στη δίνη αποσπασματικών πληροφοριών γύρω από μια ιστορία που έως τότε αγνοούσε. Σε ρυθμό που παραπέμπει σε θρίλερ, ανακαλύπτει ψηφίδες της διαδρομής του Ραμόν Μερκαντέρ, ταλαντεύεται ανάμεσα στην αδιαφορία και το πάθος της εξερεύνησης και εν τέλει συνθέτει τις διαδρομές του Λέον Τρότσκι από τα βάθη της σοβιετικής στέπας έως το Μεξικό και του Ραμόν Μερκαντέρ από τα χαρακώματα της Ισπανίας έως τις παραλίες της Αβάνας. Πρόκειται για μια σύνθεση γοητευτική. Η επιμονή στη λεπτομέρεια και η έρευνα του συγγραφέα αναδεικνύουν άγνωστες πτυχές, ενώ ταυτόχρονα εκτείνονται σε εκείνες τις σφαίρες που απουσιάζουν από τις συμβατικές εξιστορήσεις: τα πάθη - όπως η ερωτική παραφορά του Λέον Τρότσκι για τη Φρίντα Κάλο -, τα κίνητρα - η πίστη του Ραμόν Μερκαντέρ στην επανάσταση -, τις φοβίες και τα συναισθήματα.

Ο Τρότσκι δεν αντιμετώπισε μόνο την ήττα του επαναστατικού του οράματος. Τα χρόνια της εξορίας κύλησαν μέσα στην αγωνία για την τύχη όσων είχαν μείνει «πίσω» και κυρίως του μικρότερου γιου του Σεργκέι - ο οποίος, όπως και τόσοι άλλοι, εκτελέστηκε το 1937 στην κορύφωση των σταλινικών διώξεων. Η απόσταση ανάμεσα στον φλογερό ηγέτη της εσωκομματικής αντιπολίτευσης όταν εξόριστος φεύγει από τη Σοβιετική Ενωση και στον κουρασμένο συγγραφέα στα χρόνια του Μεξικού υπογραμμίζει τη συσσώρευση των πολλαπλών απογοητεύσεων και των κακών ειδήσεων. Την ίδια ώρα ο μικρόκοσμος γύρω του στένευε διαρκώς διαλυμένος από ίντριγκες, καχυποψία και εσωστρέφεια.

Η ζωή του Ραμόν Μερκαντέρ σφραγίστηκε από τις ίντριγκες των μυστικών υπηρεσιών και τα εσωτερικά ξεκαθαρίσματα της NKVD. Ο άνθρωπος που - ως Ζακ Μορνάρ - έσφιγγε τα δόντια για να είναι ο εραστής της άχαρης τροτσκίστριας, που θα του επέτρεπε να εισχωρήσει στα άδυτα του στόχου του, δεν είχε καμία σχέση με τον φλογερό άνδρα που ζητούσε τον έρωτα μέσα στην έξαψη των επαναστατικών γεγονότων της Ισπανίας. Ζακ Μορνάρ, Φρανκ Τζάκσον, Χάιμε Λόπεζ: ο Ραμόν Μερκαντέρ έχασε το δικαίωμα να είναι ο εαυτός του την ημέρα που δέχτηκε να στρατολογηθεί στις σοβιετικές μυστικές υπηρεσίες. Η διάψευση του επαναστατικού οράματος, του τόσο ευδιάκριτου στα χαρακώματα της Ισπανίας, δεν ήταν στη δική του περίπτωση ηχηρή, αλλά υπόγεια, διαβρωτική και τελειωτική. Οπως ακριβώς και η ασθένεια που τον οδήγησε στο βιολογικό τέλος.

Για τον Λεονάρδο Παδούρα η αφήγηση αυτής της διπλής ιστορίας συνιστά μια πράξη χειραφέτησης έναντι του φόβου. Η άρθρωση μιας «ιστορίας που δεν μπορεί να ειπωθεί» μετατρέπεται έτσι σε μια πολιτική πράξη που μαρτυρεί τις ουσιαστικές μεταβολές που συντελούνται τα τελευταία χρόνια στην Κούβα. Η «μεγάλη διάψευση των ψευδαισθήσεων» επιτρέπει στον αφηγητή Ιβάν Κάρδενας Ματουρέλ, και στον αναγνώστη, να μην αναζητεί πια ήρωες, αλλά να συζητεί για την ουσία της επαναστατικής μεταβολής των ανθρώπινων κοινωνιών και της ιστορικής εξέλιξης που δεν εξαρτώνται από μεσσίες και πράκτορες.

Ο Παδούρα δεν ακολουθεί τον εύκολο δρόμο να επιλέξει "πλευρά", να αγιοποιήσει και να δαιμονοποιήσει τους ιστορικούς πρωταγωνιστές. Αντίθετα, επιχειρεί μία διαλεκτική υπέρβαση των απλουστευτικών στερεοτύπων, προτείνοντας - συχνά υπαινικτικά - την ανάγκη το νέο απελευθερωτικό όραμα να είναι οριστικά απαλλαγμένο από τα βαρίδια του παρελθόντος».

Ο δαιδαλώδης ιστός τόπων, ονομάτων και γεγονότων συναρπάζει τον αναγνώστη, χάρη και στην μετάφραση του Κώστα Αθανασίου, εξαιρετική στην ιστορική της ακρίβεια και την αφηγηματική της ζωντάνια.

Πηγή: http://www.tanea.gr/vivliodromio/?aid=4677299