Οι συναντήσεις των ομάδων, που αυτή τη στιγμή αριθμούν εικοσι τρία μέλη, πραγματοποιούνται κάθε μήνα στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών στη Λεμεσό.

20/12/13

Ζαν Πολ Σαρτρ "Ο τοίχος"


"Πέντε μικρές πανωλεθρίες της Ύπαρξης, τραγικές και κωμικές"

Ζαν Πωλ Σαρτρ 



Η συλλογή των πέντε διηγημάτων με το γενικό τίτλο "Ο τοίχος " γράφτηκε από τον Σαρτρ αμέσως μετά την εκδοτική επιτυχία του έργου του "Ναυτία" και λίγο πριν ξεσπάσει ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος. Έτυχαν θερμής υποδοχής από το κοινό και τους κριτικούς παρά τα τολμηρά, για την εποχή, θέματα που πραγματεύονται. Η αέναη προσπάθεια για κατάκτηση της ελευθερίας και για αποδοχή της ίδιας της ύπαρξης είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της συλλογής. Ωστόσο ο Σαρτρ δεν ασχολείται μόνο με ατομικές αναζητήσεις (τρέλα. σεξουαλικότητα). Ο "Τοίχος" και η "Παιδική ηλικία ενός αρχηγού" επιχειρούν να σχολιάσουν σύγχρονα ζητήματα όπως ο ισπανικός εμφύλιος και η άνοδος του φασισμού.

Ξεκίνησα να διαβάζω το βιβλίο με κάποια επιφύλαξη. Πώς ένας φιλόσοφος όπως ο Σαρτρ εκφράζεται λογοτεχνικά; Ομολογώ ότι δεν είχα διαβάσει Σαρτρ στο παρελθόν ενώ είχα μια πολύ γενική ιδέα για το κίνημα του υπαρξισμού. Από τις πρώτες σελίδες, ωστόσο, του Τοίχου του πρώτου και ομώνυμου διηγήματος της συλλογής η γραφή του Σαρτρ με κέρδισε. Στο διήγημα αυτό  ο ήρωας Πάμπλο Ιμπιέτα βρίσκεται το 1937 σε ένα κελί στις φυλακές του Φράνκο περιμένοντας να τον στήσουν στον τοίχο. Οι φαλαγγίτες τού ζητούν, αν θέλει να σώσει τη ζωή του, να τους πει πού κρύβεται ένας από τους συντρόφους του ονόματι Ραμόν Γκρι. Ο Ιμπιέτα, ο οποίος ψυχικά έχει «πεθάνει» προτού εκτελεστεί, τους λέει ψέματα. Στο τέλος όμως αποδεικνύεται ότι ο σύντροφός του είχε εγκαταλείψει τον κρυψώνα του και κατέφυγε στο μέρος ακριβώς εκείνο που είχε υποδείξει ο Ιμπιέτα στους διώκτες του, οι οποίοι πήγαν εκεί και τον σκότωσαν.

"...Βλέπω το πτώμα μου: αυτό δεν είναι δύσκολο αλλά το βλέπω εγώ, με τα μάτια μου. Θ άπρεπε να καταφέρω να σκεφτώ ... να σκεφτώ ότι δεν θα ξαναδώ τίποτα πια, ότι δεν θα ξανακούσω τίποτα πια και ότι η ζωή θα συνεχιστεί για τους άλλους. Δεν είμαστε φτιαγμένοι για να σκεφτόμαστε τέτοια πράγματα Πάμπλο. Πίστεψέ με: μου χει ξανασυμβεί να μείνω άυπνος όλη τη νύχτα περιμένοντας κάτι. Τούτο εδώ το πράγμα, όμως, δεν είναι το ίδιο: αυτό θα μας έρθει πισώπλατα, Πάμπλο και δεν θα 'μαστε προετοιμασμένοι."  (σελ. 27).

Στο δεύτερο διήγημα με τον τίτλο "Δωμάτιο" ο Σαρτρ περνάει από το φυσικό στο ψυχικό θάνατο. Η Εύα αρνείται να κλείσει σε ίδρυμα τον σύζυγό της ο οποίος έχει παραφρονήσει. Παραμένοντας, ωστόσο, προσκολλημένη στο παράφρονα σύζυγό που τρέμει τα αγάλματα όταν πετούν, η ζωή της θα χάσει κάθε νόημα.

"Όμως η αγωνία δεν την εγκατέλειπε: ένας χρόνος, ένας χειμώνας, μια άνοιξη, ένα καλοκαίρι, η αρχή ενός άλλου φθινοπώρου. Μια μέρα, αυτά τα χαρακτηριστικά θα αλλοιώνονταν, θα άφηνε το σαγόνι του να κρέμεται, θα μισάνοιγε τα δακρυσμένα μάτια του. Η Εύα έσκυψε πάνω από το χέρι του Πιέρ και ακούμπησε τα χείλη της : "Εγώ θα σε σκοτώσω πριν απ' αυτό". (σελ. 89).

Ο Ηρόστρατος έμεινε γνωστός στην ιστορία ως ο πυρπολητής του Μαυσωλείου της Εφέσου σε αντίθεση με τον αρχιτέκτονά του μαυσωλείου το όνομα του οποίου δεν διασώθηκε. Ανάλογη δόξα διεκδικεί και ο ήρωας του ομώνυμου διηγήματος. Μετατρέποντας την υπαρξιστική ελευθερία σε ασυδοσία ο μικροαστός ήρωας αγοράζει ένα περίστροφο και σχεδιάζει να σκοτώσει με αυτό έξι ανθρώπους, όσες και οι σφαίρες που περιέχει.

"...ένα έγκλημα κόβει στα δύο τη ζωή εκείνου που το διαπράττει. Θα πρέπει να υπάρχουν στιγμές που θα ευχόταν κανείς να γυρίσει πίσω, όμως είναι εκεί, πίσω σας, φράζει το δρόμο σας αυτό το σπινθηροβόλο μετάλλευμα. Ζητούσα μονάχα μια ώρα για να απολαύσω το δικό μου, για να νιώσω το συντριπτικό του βάρος" (σελ. 110).

"Η παιδική ηλικία ενός αρχηγού" που είναι το τελευταίο και εκτενέστερο αφήγημα της συλλογής περιγράφει τα παιδικά και νεανικά χρόνια ενός παιδιού καλής οικογενείας την περίοδο ανόδου του φασισμού. Η επιλογή του Σαρτρ να παρουσιάσει τον κόσμο της εποχής μέσα από τις υπαρξιακές ανησυχίες ενός νέου, γράφοντας ένα μικρό μυθιστόρημα μαθητείας, είναι εξαιρετική. Η σεξουαλικότητα, το οιδιπόδειο σύμπλεγμα, η αμφισβήτηση της ύπαρξης και η αναζήτηση του εαυτού αποτελούν τα κυριότερα θέματα με τα οποία ασχολείται ο Σαρτρ σ' αυτό το αφήγημα δίνοντας του την ευκαιρία να παρουσιάσει με λογοτεχνικό τρόπο τις απόψεις του.

"Τι είμαι εγώ;" Υπήρχε αυτή η ομίχλη, τυλιγμένη γύρω από τον εαυτό της, απροσδιόριστη. "Εγώ". Κοίταξε μακριά, η λέξη αντηχούσε στο κεφάλι του και μετά λες και μπορούσε να μαντέψει κάτι σαν σκοτεινή κορυφή μιας πυραμίδας που οι πλευρές της χάνονταν, μακριά, στην ομίχλη. Ο Λυσιέν ανατρίχιασε και τα χέρια του έτρεμαν. "Αυτό είναι" σκέφτηκε "αυτό είναι!. Ήμουν σίγουρος, δεν υπάρχω". (σελ.209).

Ανέφερα και στην αρχή ότι ξεκίνησα να διαβάζω το βιβλίο με κάποια επιφύλαξη καθώς ο συγγραφέας του υπήρξε γνωστός θεωρητικός και φιλόσοφος. Άρα θα είχα να κάνω με κείμενα γραμμένα σε μια γλώσσα περισσότερο φιλοσοφική παρά λογοτεχνική, που θα απαιτούσαν προηγούμενη γνώση της φιλοσοφικής θεωρία του Σαρτρ. Ευτυχώς διαψεύσθηκα. Ο Σαρτρ, μέσα από τα διηγήματά του, παρουσιάζει μια εύληπτη αλλά διεισδυτική μικρογραφία της εποχής του μεσοπολέμου και των προβλημάτων του σύγχρονου ανθρώπου όπως η πίστη, η ύπαρξη, η τρέλλα, η σεξουαλικότητα. Οι χαρακτήρες του, πολύ καλά στερεωμένοι και άρτια ψυχογραφημένοι, αναδεικνύουν την προβληματική του. Η αξία του βιβλίου διαφαίνεται και από το γεγονός ότι τα θέματα που τόσο εύστοχα πραγματεύεται -η κατάκτηση της ελευθερίας και η αναζήτηση της αληθινής ύπαρξης- παραμένουν μέχρι σήμερα επίκαιρα καθώς εξακολουθούν να βρίσκονται στο επίκεντρο του ανθρώπινου ενδιαφέροντος. Τέλος, στα θετικά του βιβλίου και η πολύ καλή μετάφραση της Ειρήνης Τσολακέλλη.