Περί ηλεκτρονκού βιβλίου και πάλι

Σελίδες στην οθόνη ή σε χαρτί  (Το μέλλον της ανάγνωσης)

Συλλογή κειμένων

Αν ο τόμος είχε κυκλοφορήσει από κάποιον δίχως μεράκι για το βιβλίο, θα 'μουν δύσπιστος, μήπως κρύβει κίνηση κάποιου επιχειρηματία που ψαρεύει στα θολά νερά της «προόδου»... Των αγράμματων, πάλι, τεχνοκρατών οι αβασάνιστοι δογματισμοί πως «το χάρτινο βιβλίο πέθανε» κι οι προβλέψεις τους πως «θα σβήσει μπρος στο ηλεκτρονικό» μ' αφήνουν αδιάφορον όσο κι οι προφητείες του Νοστράδαμου. Ομως ο Γ. Δαρδανός, έχοντας ξεκινήσει μισόν αιώνα πίσω μαθητευόμενος στην «κάσα» και περνώντας απ' τη μονοτυπία στη λινοτυπία κι ύστερα στην όφσετ, και στον εκδοτικό χώρο κατόπιν, έχει αποδείξει με πλήθος καλαίσθητων εκδόσεων πως τη μυρουδιά του μελανιού στο φρεσκοτυπωμένο χαρτί, ή της χαρτόκολλας στη ράχη, την αγαπάει και με το παραπάνω... Κι αν καταπιάστηκε να συγκεντρώσει τις διαφορετικές κι αντιμαχόμενες ενίοτε απόψεις πάνω στην επίκαιρη διαμάχη ηλεκτρονικού και παραδοσιακού εντύπου δεν είν' ούτε από ψευτοπροοδευτισμό ούτ' από άγονο συντηρητισμό ή προσκόλληση στα παραδεδομένα...
Πενήντα κείμενα ερευνητών, δημοσιογράφων, εκπαιδευτικών, κοινωνιολόγων κ.ά., πρωτότυπα ή αναδημοσιεύσεις, παρέχουν ένα ισόρροπο πανόραμα του υπάρχοντος προβληματισμού, δίχως μάταιες υμνολογίες ή θρηνολογίες για τη μια ή την άλλη πλευρά, κι άλλοτε βιωματικά και συναισθηματικά φορτισμένα, άλλοτε ψυχρά επιστημονικά, βασισμένα σε στοιχεία και στατιστικά δεδομένα, πετυχαίνουν αυτό που συνήθως λείπει απ' τους συλλογικούς τόμους: τη Σύνθεση. Στην προκείμενη μάλιστα περίπτωση, όπου το ζήτημα εξετάζεται από παιδαγωγική, κοινωνιολογική, βιβλιοθηκονομική, επιχειρηματική - οικονομική, νομική όσο και από καθαρά τεχνική ου μην αλλά κι από βιβλιοφιλική άποψη, δύσκολο ένας συγγραφέας να κάλυπτε όλους τους τομείς, εκφράζοντας εξίσου ικανά θέση κι αντίθεση.
Μέσα απ' τις σελίδες του γκρεμίζονται κυριαρχούσες προπαγάνδες των οπαδών του ηλεκτρονικού βιβλίου, όπως, λ.χ., ότι συμβάλλει στην εξοικονόμηση χαρτιού (ενώ έχει αποδειχτεί με αριθμούς ότι ξοδεύεται π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο χαρτί!), ότι είναι τάχα πιο φτηνές κι άρα ελκυστικότερες για δημόσιες ή πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες (ενώ οι εκδότες πουλάνε μεν στη μισή τιμή τα πολυχρησιμοποιούμενα συγγράμματα, τα 'χουν όμως εφοδιάσει με ασφαλιστικές δικλίδες, ώστε να περιορίζεται η χρήση τους χρονικά, οπότε τα Ιδρύματα υποβάλλονται ξανά και ξανά στο έξοδο οιονεί «συνδρομής» για την εξασφάλιση συνεχών ανανεώσεων αντί μιας εφάπαξ καταβολής), ή ότι μια ηλεκτρονική έκδοση διαβάζεται δήθεν εξίσου άνετα με τα παραδοσιακά χάρτινα εγχειρίδια (ενώ έρευνες αποδεικνύουν ότι η ανάγνωση σε οιονδήποτε τύπο οθόνης δυσκολεύει ακόμα και τις νεότερες και πιο εξοικειωμένες γενιές, καθώς δεν υπάρχει δυνατότητα σημειώσεων πάνω στο κείμενο, φυλλομέτρησης ή απομνημόνευσης της υλικής ε ι κ ό ν α ς κάθε σελίδας) ή, τέλος, ότι το ηλεκτρονικό βιβλίο θα εκτοπίσει εμπορικά το παραδοσιακό (ενώ από πειραματικές πρακτικές του εκδοτικού οίκου του Πανεπιστημίου του Yale, που διαθέτει -δωρεάν κιόλας!- τις εκδόσεις του σε ηλεκτρονική μορφή, αποδείχτηκε πως διόλου δεν μειώθηκαν οι πωλήσεις των εντύπων)!
Απ' την άλλη, ποιος μπορεί στα σοβαρά ν' αμφισβητήσει την τρομερή ευκολία αναζήτησης κι ανεύρεσης σπανιότατων εκδόσεων του 1600 ή του 1700, αλλά και νεότερων εντελώς εξειδικευμένων, που 'ναι αμφίβολο αν υπάρχουν παραπάνω από 5 με 10 αντίτυπά τους παγκοσμίως, φυλαγμένα στα έγκατα μεγάλων Βιβλιοθηκών, μέσω ενός απλού πατήματος ενός κουμπιού στο Google; Κι όχι μόνο τα βρίσκει κανείς και παραπέμπει, μα κι αναπαράγει δυσεύρετα σχέδια, εικόνες, διαγράμματα και τα στέλνει σε άλλους ερευνητές ανά τον κόσμο, επανεδραιώνοντας στην ουσία την ισχύ της ελευθερίας στη διακίνηση ιδεών!... Φυσικά, εδώ ανοίγει άλλο μέγα ζήτημα, εκείνο της πνευματικής ιδιοκτησίας, όπου πια οι νομικοί έχουν τον λόγο, και χρήσιμο ως εκ τούτου και το σχετικό παράρτημα στο τέλος του τόμου με την πρόσφατη σχετική γαλλική νομοθεσία...
Πολλές ακόμα παράμετροι πρέπει να σταθμιστούν, ιδίως στα θέματα της Εκπαίδευσης, όπου η εισαγωγή του ηλεκτρονικού βοηθήματος από τα Δημοτικά κιόλας εμφανίζεται ως πανάκεια ή «από μηχανής θεός», λύτης των εκκρεμών προβλημάτων δεκαετιών. Προέχει δε να μελετηθεί αν όντως μπορούν να προσφέρουν αυτά που επαγγέλλονται τα ηλεκτρονικά μέσα ή μήπως δεν τα επαγγέλλονται παρά οι διαφημιστάδες τους μονάχα, που τα κουνάν μπρος στα θαμπωμένα μάτια αδαών, θηρεύοντας το κέρδος από τις πωλήσεις χιλιάδων καινούργιων μηχανών... Είναι δυνατόν, στα σοβαρά, η ηλεκτρονική διδασκαλία μ' έναν υπολογιστή συνδεδεμένο στο Διαδίκτυο, απ' όπου θα «κατεβαίνουν» πληροφορίες, ν' αντικαταστήσει τη γνώση απ' τον εμπνευσμένο δάσκαλο; Κι είν' οι «πληροφορίες» από μόνες τους «γνώση», όπως τόσοι και τόσοι ανάβαθα εξετάζοντας το πράγμα διατείνονται, ή μήπως π ρ ο ϋ π ό θ ε σ η απλά -και να δούμε!- για γνώση; Οπότε;...
Εκ του αντιστρόφου, κι ο πιο παθιασμένος βιβλιόφιλος, που πιάνει από τη μυρωδιά τη χώρα προέλευσης ενός παλιού βιβλίου και κατέχει τα μυστικά της καλλιτεχνικής βιβλιοδεσίας ή μαγεύεται απ' το αριστοτεχνικό χρύσωμα και τις χειροποίητες μαρμαρόκολλες, δεν θ' αρνηθεί πως συχνά θα προτιμούσε αντί να του πιάνουν χώρο στα ράφια δεκάδες χρηστικότατα μεν, δίχως όμως βιβλιοφιλική αξία βοηθήματα (λεξικά, εγχειρίδια, ευρετήρια, κώδικες κάθε λογής), να τα 'χε σ' ηλεκτρονική μορφή, να τα 'παιρνε μαζί στις μετακινήσεις του και να τα συμβουλευόταν ανά πάσα στιγμή... Κι αν δύσκολα θα 'βρισκες κάποιον ν' αντάλλαζε μια στιβαρή σειρά Αρχαίων της Λειψίας ή των «Belles Lettres» με μια δισκέτα του «Thesaurus Linguae Graecae» (όπου περιέχεται ολόκληρη η Κλασική Γραμματεία), εξίσου δύσκολα θα 'βρισκες μελετητή που δεν θα 'θελε να 'χει μια τέτοια δισκέτα στο εξοχικό του, στο ταξίδι ή ακόμα και μες στις ίδιες τις Βιβλιοθήκες, αντί ν' ανεβοκατεβαίνει σκάλες γυρεύοντας ένα ένα τα παραθέματα των συγγραφέων... Αρα;...
Κι όλ' αυτά, χωρίς να χάνει παράλληλα την ισχύ του κι ο αντίλογος των απανταχού εκτιμητών της αισθητικής του εντύπου, καίρια εκφραζόμενος με την ενάντια στο «πνεύμα της εποχής» διακήρυξη του τραγικού εκείνου Στεπάν Τροφίμοβιτς των «Δαιμονισμένων»: «...Δίχως επιστήμη η ανθρωπότητα θα μπορέσει να ζήσει, και δίχως ψωμί, μα δίχως ομορφιά είν' αδύνατο, γιατί τότε δεν θα μένει τίποτε πια να κάνουμε σ' αυτό τον κόσμο! Ολο το μυστικό είναι τούτο, όλ' η Ιστορία βρίσκεται 'δώ! Κι η επιστήμη ακόμα δεν θα πετύχει ούτε λεπτό να σταθεί στα πόδια της δίχως την ομορφιά... Αν γίνετε αναίσθητοι στο ωραίο, ούτε ένα καρφί δεν θα καταφέρετε να εφεύρετε!... Κι η ομορφιά που ενυπάρχει στο καλοσχεδιασμένο βιβλίο, με τα ιδιαίτερα τυπογραφικά στοιχεία, τη χαρακτηριστική διάταξη, το φίνο χαρτί, το ταιριαστό εξώφυλλο ή σκληρό κάλυμμα, διόλου κενός «αισθητισμός» δεν μπορεί να χαρακτηριστεί και ν' απορριφθεί έτσι μάνι μάνι! Κι όταν δεν πρόκειται για «ένα καρφί» μονάχα, παρά για την καθαυτό πνευματική διαμόρφωση των επερχόμενων γενεών, μήπως θα 'πρεπε να σκεφτόμαστε σοβαρότερα το πράγμα;...

Βιβλιοθήκη Ελευθεροτυπίας 30/12/2010