Ένα κάποιο τέλος (2)

Του Γιώργου Βέη

«Η ζωή είναι δάνειο θανάτου κι ο ύπνος ο ημερήσιος τόκος αυτού του δανείου»

Αρθούρος Σοπενχάουερ, Πάρεργα και Παραλειπόμενα

Απέσπασε πέρυσι το περιώνυμο βραβείο Man Booker, όντας προσώρας το πλέον αμλετικό μυθιστόρημα του Τζούλιαν Μπαρνς (1946). Συγκρατώ κατ’ αρχήν τη διαρκή αμφιταλάντευση της ύπαρξης πάνω από το επικοινωνιακό χάος, τις συνειδητές απόπειρες ακύρωσης του ενστίκτου της αυτοσυντήρησης, το τελεσίδικο αδιέξοδο βασανιστικών συναισθηματικών δεσμών και την παρατεταμένη αίσθηση ότι τα κύρια υποκείμενα της δράσης, τα οποία συνιστούν αυθεντικούς εκπροσώπους της δεκαετίας του ’60, κινούνται ενίοτε σε έναν ημιφασματικό χώρο παραστάσεων και προσλήψεων, όπου η αλήθεια κατά τεκμήριο συνιστά πρωτογενή, πλην όμως εντέχνως καλυμμένη πλάνη.

Στα χαρακτηριστικότατα γνωρίσματα των αποτιμήσεων και των ισολογισμών του έργου, συγκαταλέγονται επίσης οι διφορούμενοι ορισμοί περί των αξιών της ανθρώπινης διαβίωσης, αλλά και οι συναφείς προβληματισμοί για την ιεράρχηση των ηθικών αξιών του αγγλοσαξονικού modus vivendi. Προσδίδοντας στο μυθιστόρημα ένα ικανό ψυχολογικό βάθος, οι επισκοπήσεις της συμπεριφοράς των ηρώων διακρίνονται, μεταξύ άλλων, για τις ανυπόκριτες στοχαστικές τους αποκλίσεις. Ο δε σχετικισμός επιβάλλει τους δικούς του κανόνες. Το γνωστό νιτσεϊκό πρόταγμα «δεν υπάρχουν γεγονότα, παρά μόνον ερμηνείες», όπως αποθησαυρίζεται στην ημιτελή Θέληση για δύναμη (1883-1888), ανιχνεύεται ευχερώς, ως υπόμνηση πάγιας αρχής, στο βάθος των αποφάνσεων των χαρακτήρων, οι οποίοι ζουν και εργάζονται σκεπτόμενοι στις σελίδες του μυθιστορήματος.

Παραδείγματα: «Οφείλω ωστόσο να υπογραμμίσω ξανά ότι αυτή είναι η ερμηνεία που δίνω τώρα σε κάτι που συνέβη τότε. Ή μάλλον ό, τι θυμάμαι σήμερα από τον τρόπο με τον οποίο είχα ερμηνεύσει αυτά που είχαν συμβεί εκείνον τον καιρό […] αντιλαμβάνομαι ξαφνικά πως αυτή είναι ίσως μία από τις διαφορές ανάμεσα στη νιότη και την προχωρημένη ηλικία: όταν είμαστε νέοι, εφευρίσκουμε ένα διαφορετικό μέλλον για τον εαυτό μας ∙ όταν γεράσουμε, εφευρίσκουμε κάποιο διαφορετικό παρελθόν για τους άλλους […] Ο χρόνος… ας μας δοθεί αρκετός χρόνος, και τότε οι πιο γερά θεμελιωμένες αποφάσεις μας θα φαντάζουν σαθρές και οι βεβαιότητες μας, καπρίτσια». (βλ. σελίδες 64, 116 και 134, αντιστοίχως).

H σκιά του Καμί είναι επίσης, οφείλω να το υπογραμμίσω, λίαν ευδιάκριτη. Η γνωστή άποψή του, αρκούντως θεμελιωμένη, ότι δηλαδή η αυτοκτονία είναι το μοναδικό πραγματικά φιλοσοφικό ερώτημα, στοιχειώνει εν πολλοίς την αφήγηση. Το φαινόμενο άνθρωπος, στη σημερινή του εκδοχή, συνιστά περισσότερο άχθος παρά ευτύχημα, περισσότερο βάρος και αποπληρωμή οφειλών παρά ευπρόσδεκτη δωρεά των γονέων. Έτσι τουλάχιστον, εμμέσως πλην σαφώς, διατείνονται οι πρωτεύοντες συντελεστές της κειμενικής εξέλιξης προς τα τέλη του βίου τους. Η κατάφαση στη ζωή είναι εν πολλοίς κατάφαση στον τροχό του Ιξίονα. Η πρώτη, η τρόπον τινά προφητική αυτοχειρία σημειώνεται στην εισαγωγική σελίδα 24, ενώ η δεύτερη, ως ρητή αποδοχή και ηρωική επαύξηση της δεύτερης, στη σελίδα 72. Η πρώτη αφορά τον Ρόμπσον, ένα μαθητή της πρώτης λυκείου στο τμήμα φυσικών επιστημών, ο οποίος αποτελεί εντελώς περιθωριακό χαρακτήρα του έργου, ενώ η δεύτερη αφορά αντιθέτως ένα από τα βασικά πρόσωπα του μυθιστορήματος, τον φιλέρευνο φιλοσοφούντα Έιντριαν. Και στις δύο περιπτώσεις το απονενοημένο διάβημα το προκάλεσαν ατυχέστατες ερωτικές συγκυρίες. Ο Έιντριαν μάλιστα, υποστηρίζοντας ευθαρσώς ότι η «Ιστορία είναι η βεβαιότητα που δημιουργείται στο σημείο όπου οι ατέλειες της μνήμης συναντούν τις ανεπάρκειες της τεκμηρίωσης», προοικονομεί με δόκιμο τακτ την αμφισημία των διάφορων ετυμηγοριών, οι οποίες θα προκληθούν μετά την εκούσια αποχώρησή του από την κοιλάδα των παθών.

Προσεγγίζοντας με σύνεση και ανάλογη εμπειρία το συγκεκριμένο αντικείμενό του, ο συγγραφέας εξειδικεύεται τόσο στη διακρίβωση των αιτίων και των αιτιατών των πλέον κρίσιμων παθών μας, όσο και στην επαναδιατύπωση κανόνων πλεύσης στον ωκεανό της τύχης και της ανάγκης, οι οποίες καθορίζουν ερήμην μας το είναι και τι γίγνεσθαι. Θα πρέπει να θεωρηθεί επίτευγμα του Τζούλιαν Μπαρνς το ότι η φιλοσοφική χροιά της διηγητικής ανέλιξης ουδόλως υπονόμευσε την αισθητική πλήρωση. Το δε βαρύ κλίμα των επιμέρους αποτυπώσεων δεν αποκλείει το πέρασμα έστω ενός πρόσκαιρου φωτός από έναν άλλο κόσμο, όπου οι πλατωνικές Ιδέες ακόμα μπορούν να δείχνουν προς ένα δικαιότερο, αρμονικότερο σύμπαν Αγαθού.

Η μετάφραση επέτυχε να μεταφέρει στη γλώσσα μας αλώβητο και το πνεύμα και το γράμμα του απαιτητικού, ιδιαζόντως πυκνού σε πολλά σημεία πρωτοτύπου.

Πηγή: http://www.bookpress.gr/diabasame/xeni-pezografia/ena-kapoio-telos