Θα βοηθήσει η κρίση την ελληνική λογοτεχνία;

Γνωστοί εκδοτικοί οίκοι κλείνουν, μεγάλα βιβλιοπωλεία παλεύουν να επιβιώσουν, οι πωλήσεις πέφτουν δραματικά. Η κρίση πλήττει ήδη και τον χώρο του βιβλίου. Μήπως όμως σ΄ αυτό το γκρίζο τοπίο υπάρχουν και κάποια αισιόδοξα μηνύματα; ΄Η τουλάχιστον κάποιοι λόγοι να χαμογελάσουμε, έστω διφορούμενα;

Δεν ξέρω πώς θα είναι το ελληνικό κράτος, όταν με το καλό (με το καλό;) βγει από την ξένη κηδεμονία. Δεν ξέρω ούτε πώς θα είναι, συνολικά, ο εκδοτικός χώρος, του οποίου αρκετά τμήματα είναι άλλωστε μικρογραφίες του ελληνικού κράτους. Μπορώ όμως, σε ό, τι αφορά το λογοτεχνικό βιβλίο, να μαντέψω ορισμένες εξελίξεις που δρομολογεί ήδη η κρίση και που δεν μου φαίνονται τόσο άσχημες. Εν πρώτοις, θα υπάρξει δραστική μείωση της παραγωγής ελληνικών μυθιστορημάτων. Οι αναγνώστες ούτε που θα το πάρουν χαμπάρι, γιατί έτσι κι αλλιώς τα περισσότερα ελληνικά μυθιστορήματα που βγαίνουν κάθε χρόνο δεν τα διαβάζει σχεδόν κανένας και για ελάχιστα από αυτά μπορεί κανείς να πει ότι αδικούνται από την τόση αδιαφορία. Οι εκδότες όμως θ΄ ανασάνουν με ανακούφιση, απαλλαγμένοι πια από τα δικά τους τοξικά ομό λογα, και θα σκεφτούν ίσως να κάνουν σοβαρότερες επενδύσεις.

Μίλησα ειδικά για τα μυθιστορήματα επειδή σήμερα οι περισσότεροι συγγραφείς που εκδίδουν βιβλία είναι ανερχόμενοι αστέρες, τουλάχιστον κατά τη δική τους εκτίμηση (αν είναι σχετικά μετριόφρονες, γιατί υπάρχουν κι εκείνοι που νομίζουν πως καταυγάζουν ήδη την οικουμένη). Κι ένας ανερχόμενος αστέρας δεν μπορεί να επιτρέψει στον εαυτό του κάτι ταπεινότερο από ένα μυθιστόρημα, και δη πολυσέλιδο. Κάτι τέτοιο θ΄ ανέκοπτε την εφόρμησή του στα μεσούρανα. Στην Ελλάδα, όσο νεότερος και πιο άγνωστος είναι ένας λογοτέχνης τόσο ογκωδέστερα βιβλία γράφει, βέβαιος εκ των προτέρων, με το δίκιο του, για τη φιλική χαλαρότητα του επιμελητή (αν υπάρχει) και την πατρική ανοχή του εκδότη.

Νά λοιπόν ένα πρόσθετο πλεονέκτημα: η αποσυμφόρηση των πάγκων των βιβλιοπωλείων, των οποίων η σημερινή υπερπροσφορά παραλύει τον υποψήφιο αγοραστή, θα επιτευχθεί όχι μόνο με τη μείωση του αριθμού των καινούργιων τίτλων αλλά και με την αναγκαστική δίαιτα στην οποία θα υποβληθούν τα μυθιστορήματα. Τέρμα, τουλάχιστον, τα μεγα-πρωτόλεια! Θα μου πείτε, με αυτούς τους περιορισμούς θα χαθούν ταλέντα. Μικρό το κακό. Η ελληνική λογοτεχνία βγάζει τόσο πολλά ταλέντα, αν πιστέψουμε μερικούς κριτικούς και περισσότερους ρεπόρτερ του βιβλίου, ώστε όσα κι αν χαθούν, πάλι πολλά θα μείνουν. Αφήστε που με τα λογοτεχνικά ταλέντα στην Ελλάδα συμβαίνει ό, τι και με τα ποδοσφαιρικά: μένουν σχεδόν πάντα ταλέντα. Το πρώτο βιβλίο τους είναι συνήθως το ζενίθ της σταδιοδρομίας τους.

Σχετικά με τη ροζ λογοτεχνία, οι πρώτες ενδείξεις είναι ότι η κρίση την ευνοεί ή τουλάχιστον δεν τη θίγει. Καθόλου παράξενο, αφού το ρήμα-σλόγκαν αυτής της λογοτεχνίας είναι «ξεχνιέμαι». Δεν βλέπω όμως ευοίωνο το μέλλον της, για έναν άλλο λόγο. Πάνω που τα βιβλία αυτά πήγαιναν να γίνουν σαλονάτα, πάνω που οι συγγραφείς τους είχαν αρχίσει ν΄ αλώνουν με συνεντεύξεις και δηλώσεις τις σοβαρές πολιτιστικές σελίδες, η κρίση ετοιμάζεται ν΄ αναχαιτίσει την πορεία τους προς ένα με κόπους και αγώνες κατακτημένο στάτους. Γιατί απειλεί να τους σφραγίσει στην κοινή συνείδηση με μια γνωστή παροιμία, όπως τη διατύπωναν οι βυζαντινοί ημών πρόγονοι: «Ο κόσμος εποντίζετον και η εμή γυνή εκτενίζετον».

Γενικά, η λογοτεχνία μας θ΄ αποκτήσει κάτι από τη σεμνότητα και ταπεινότητα που, όπως αποδείχτηκε, είναι αδύνατο να έχει η επαγγελματική κατηγορία από την οποία εκπορεύτηκε αυτό το σύνθημα. Οι παλιότερες γενιές συγγραφέων μας μάς κληροδότησαν άφθονους ύμνους για το έθνος ή τον λαό, όπου το συλλογικό μεγαλείο χώνευε κάθε ατομική ιδιαιτερότητα κι έπνιγε κάθε ψίθυρο αυτοκριτικής. Οι νεότερες γενιές τράβηξαν στο άλλο άκρο και αποθέωσαν τον ατομικισμό, πρώτα ανακαλύπτοντας την αισθητική του κωλοπαιδισμού, αργότερα σκαλίζοντας ολοένα την ιλύ των εσώψυχων, ώσπου να βρουν εκεί μέσα το τρυφερό, μαγαρισμένο λουλούδι που ήταν ο πυρήνας του εαυτού τους. Εδώ δεν χρειάζονται μαντικές ικανότητες για να προβλέψει κανείς τη συνέχεια. ΄Ηδη πριν από την κρίση, και τολμώ να πω προαισθανόμενο την κρίση, το πιο ανήσυχο κομμάτι της λογοτεχνίας μας είχε αρχίσει να βλέπει τον κόσμο πέρα από τα όρια του εγώ και του αυτάρεσκα κλειστού εμείς, πέρα ή και κόντρα σ΄ αυτό που θέλει να πιστεύει ο καθένας για τον εαυτό του και την κοινότητά του. Το γραφείο Πολ Τόμσεν & Σία φανέρωσε και στο υπόλοιπο κομμάτι, καθώς και στο πλατύ κοινό, ότι ο μοντέρνος εαυτός μας ήταν μια πλαστογραφία και η εθνική μαγκιά μας ευφημισμός για μια αναπηρία.

Tέλος, όλα δείχνουν ότι θα έχουμε την πρώτη μαζική μετανάστευση μορφωμένων κι επαγγελματικά καταρτισμένων Ελλήνων μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Ανάμεσά τους θα υπάρχουν ίσως και νέοι συγγραφείς, ενώ σίγουρα θα υπάρχουν άλλοι που θα γίνουν μια μέρα συγγραφείς. Και τότε θα επαναληφθεί αυτό που συνέβη τον 19ο αιώνα και στις αρχές του 20ου: η λογοτεχνία μας θα γίνει πραγματικά μοντέρνα χάρη στους ελληνικούς (αθάνατε Καβάφη!) συγγραφείς της Διασποράς.

Σημ: Άρθρο του Δημοσθένη Κούρτοβικ από τα "Νέα" στις 9/10/10  Τα Νέα - Βιβλιοδρόμιο