Άλισντερ Γκρέυ "Χαμένα Κορμιά"

ΚΡΙΤΙΚΗ 1

Σπάνια διαβάζει κανείς μυθιστόρημα γραμμένο με τέτοιο κέφι, τέτοια εμπνευσμένη παραφορά, τέτοια ιδιοφυή τρέλα. Το αριστούργημα του Αλιντερ Γκρέι, του «μεγαλύτερου Σκωτσέζου συγγραφέα μετά τον Γουόλτερ Σκοτ», όπως τον αποκάλεσε ο Αντονι Μπέρτζες, ξαναγράφει την ιστορία του «Φράνκενσταϊν», αντικαθιστώντας το παραδοσιακό τέρας με την Μπέλα Μπάξτερ - μια νεαρή ερωτομανή που ξανάρχεται στη ζωή χάρη στη δεξιότητα ενός επιστήμονα που χαρακτηριστικά ονομάζεται «Θεόνικος» (και τον οποίο το νεαρό δημιούργημά του ονομάζει χάριν συντομίας «Θεό»). Το βιβλίο βασίζεται σ ένα κλασικό εύρημα: στην υποτιθέμενη ανεύρεση του μοναδικού αντιτύπου ενός βιβλίου που εξέδωσε ιδίοις αναλώμασι, στις αρχές του αιώνα, κάποιος γιατρός ονόματι Αρτσιμπαλντ Μακ Κέρι και όπου περιγράφεται το τρομερό εγχείρημα της δημιουργίας της Μπέλα από τον Θεόνικο Μπάξτερ. Ωστόσο το βιβλίο συνοδεύεται από μια επιστολή της ίδιας της Μπέλα (που μεγαλώνοντας και ωριμάζοντας θα πάρει το όνομα Βικτόρια), που προορίζεται για τους μελλοντικούς της απογόνους, και ανασκευάζει πλήρως το περιεχόμενο των απομνημονευμάτων του Μακ Κέρι. Ο Αλιντερ Γκρέι αναλαμβάνει να επιμεληθεί και να συνθέσει τα δύο αυτά αντιθετικά κείμενα, συμπληρώνοντας την έκδοση με τα δικά του «Ιστορικά στοιχεία και κριτικές σημειώσεις», που παρέχουν μεν περισσότερες λεπτομέρειες αλλά και περιπλέκουν το μυστήριο. Σατιρίζοντας το κλασικό βικτωριανό μυθιστόρημα, γεμάτο αναφορές στη Μαίρη Σέλεϊ, τον Χ.Τζ. Γουέλς, τον Λιούς Κάρολ, τον Αρθουρ Κόναν Ντόιλ, αλλά και τον «Παίκτη» του Ντοστογιέφσκι, αυτό το θαυμάσια σχεδιασμένο και εικονογραφημένο από τον ίδιο το συγγραφέα βιβλίο, είναι μια ιλαρή πολιτική αλληγορία για τις ταξικές διαφορές, το βρετανικό ιμπεριαλισμό, τον ουτοπικό σοσιαλισμό, ένας στοχασμός πάνω στην ηθική και την επιστήμη, τη σεξουαλικότητα και την πολιτική, τη Σκωτία και την εθνική ταυτότητα, την αντίθεση ανάμεσα στην ανδρική φιλοδοξία και τη γυναικεία σοφία. Ταυτόχρονα, είναι ένα σπουδαίο μυθιστόρημα: ο Γκρέι γράφει θαυμάσια, με πολλαπλή εστίαση και ποικίλες φωνές, όλες τους τέλεια αρθρωμένες και πειστικές, κατορθώνοντας να είναι υπέροχα κωμικός και θανατηφόρα ειλικρινής.


ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΣΧΙΝΑ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 14/12/2001


ΚΡΙΤΙΚΗ 2

Στο βιβλίο του Joseph Connolly Modern First Editions: Their value to collectors (Trans-Atlantic Publications, 1987) υπάρχει ένα συνοπτικό λήμμα για τον Αλισντερ Γκρέυ: «Ενας μοναδικός και πολύ περίεργος συγγραφέας ­ απερίγραπτη πρόζα, γι αυτό δεν θα το προσπαθήσω καν. Ωστόσο είναι απίστευτα καλή». Η ελληνική έκδοση του πιο σημαντικού έργου του σκωτσέζου συγγραφέα δίνει στον έλληνα αναγνώστη την ευκαιρία να συμφωνήσει με την παρατήρηση. Γιατί το Χαμένα κορμιά αποτελεί ­ και στην ελληνική, πολύ καλή απόδοσή του ­ ένα πυκνό και μεγαλοφυές μυθιστόρημα, το είδος του βιβλίου που αυτοαναιρείται και στη συνέχεια αυτοαποκαθίσταται, με αποτέλεσμα να απαιτεί προσεκτική ή και περισσότερες από μία αναγνώσεις. Η χειμαρρώδης μυθοπλαστική φαντασία του Γκρέυ συμπληρώνεται από τον τρόπο που εικονογραφεί τα έργα του (ασχολήθηκε με την εικονογράφηση πριν από τη συγγραφή), το σκοτεινό και ευφυές χιούμορ του, τις νύξεις γύρω από την ιστορία της γενέτειράς του, τη βαθιά γνώση του γυναικείου φύλου και μια δυνατότητα συμβολισμού που δεν φαίνεται να γνωρίζει χρονικά και γεωγραφικά όρια. Για το σύνολο των αρετών του το εν λόγω μυθιστόρημα τιμήθηκε το 1992 με το βραβείο Whitbread, καθώς και με το βραβείο πεζογραφίας της εφημερίδας «Guardian».

Το βιβλίο χωρίζεται χονδρικά σε τέσσερα μέρη. Το πρώτο είναι η εισαγωγή του επιμελητή Αλισντερ Γκρέυ, όπου περιγράφει πώς αυτό το βιβλίο (πρόκειται για το τμήμα που ακολουθεί) έπεσε στα χέρια του. Το δεύτερο και το πιο βασικό τμήμα τιτλοφορείται «Επεισόδια από τη νεανική ζωή ενός γιατρού του Δημόσιου Οργανισμού Υγείας της Σκωτίας» και υπογράφεται από τον δόκτορα Αρτσιμπαλντ Μακ Κέρι. Το βιβλίο τοποθετείται στα τέλη του 19ου αιώνα στη Γλασκώβη και περιγράφει τη σχέση του δόκτορα Μακ Κέρι με τον επίσης γιατρό Θεόνικο Μπάξτερ, την ικανότητα του τελευταίου να μεταμοσχεύει όργανα σε νεκρούς οργανισμούς με αποτέλεσμα τη νεκρανάστασή τους και την εφαρμογή της μεθόδου του σε μια νέα, έγκυο γυναίκα που αυτοκτόνησε πέφτοντας στο ποτάμι. Ο Μπάξτερ τής έδωσε το μυαλό του εμβρύου που κυοφορούσε μέσα της και την ονόμασε Μπέλλα Μπάξτερ. Από αυτό το σημείο η δράση ακολουθεί την αναγεννημένη ηρωίδα στα ταξίδια, στους έρωτές της, στην εκ νέου ανακάλυψη του κόσμου και στον γάμο της με τον δόκτορα Μακ Κέρι. Το τρίτο μέρος είναι μια επιστολή της Μπέλλας Μπάξτερ προς τους απογόνους της που συνοδεύει το βιβλίο του συζύγου της, δίνει τη δική της εκδοχή της ιστορίας και ενημερώνει για το υπόλοιπο της ζωής της. Τέλος, υπάρχουν τα «Ιστορικά Στοιχεία και Κριτικές Σημειώσεις του Αλασνταρ Γκρέυ» (ένα σκοτεινό σημείο της ελληνικής έκδοσης είναι ότι αμέλησε να συμφωνήσει σχετικά με το μικρό όνομα του συγγραφέα), όπου ο ψευτο-επιμελητής Γκρέυ τελειοποιεί τις λεπτομέρειες στη μυθοπλασία του με ακόμη περισσότερη φαντασία και αποκαλύπτει τη δική του άποψη σχετικά με τα πραγματικά γεγονότα. Μία ακόμη εκδοχή του Φρανκενστάιν; Ο συγγραφέας δεν αρνείται την επιρροή από άλλα έργα και εκτός από τις σχετικές ευχαριστίες στο τέλος του βιβλίου παραθέτει έναν πιο πλήρη κατάλογο διά μέσου του στόματος της βασικής ηρωίδας του: «Η ιστορία του δεύτερου άνδρα μου έχει οφθαλμοφανώς όλα τα νοσηρά στοιχεία που χαρακτήριζαν τον πιο νοσηρό αιώνα της ανθρωπότητας, τον δέκατο ένατο. Εδωσε επιπλέον μυστήριο στην ήδη μυστήρια διήγησή του αντιγράφοντας επεισόδια και ολόκληρες φράσεις από το "Ο Τάφος του Αυτόχειρα" του Χογκ αλλά και από τον "Φρανκενστάιν" της Μαίρης Σέλεϋ και τα διηγήματα του Εντγκαρ Αλαν Πόε. [...] Βρίσκω ομοιότητες με βιβλία όπως "Η επερχόμενη φυλή", "Τζέκιλ και Χάιντ", "Δράκουλας", "Τρίλμπι", "Η καταβεβλημένη καβαλάρισσα", "Οι ιστορίες του Σέρλοκ Χολμς", ακόμη και "Η Αλίκη πίσω απ τον καθρέφτη", που είναι πιο σκυθρωπό βιβλίο από την "Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων"». Το δημιούργημα όμως του Μπάξτερ και κατ επέκταση του Γκρέυ παραπέμπει σε πολύ βαθύτερα νοήματα από το θλιβερό πλέον κλισέ τού «άσχημη εμφάνιση - καλή καρδιά» του ήρωα της Μαίρης Σέλεϋ. Η Μπέλλα Μπάξτερ δεν είναι απλά εμφανίσιμη αλλά αντιπροσωπεύει το όνειρο κάθε άνδρα: μια όμορφη γυναίκα με την αφέλεια και την αγνότητα ενός μικρού κοριτσιού. Η ειρωνεία του Γκρέυ δεν σταματά εδώ. Μέσα από τα λόγια του πιο γνωστικού ήρωά του, του Θεόνικου Μπάξτερ, ο συγγραφέας αντιπαραθέτει τις αντιλήψεις για τις καθώς πρέπει, υστερικές και εξαρτημένες από τους συζύγους τους «κυρίες» της εποχής με τα πιο ελεύθερα γυναικεία πνεύματα και παρέχει στην ηρωίδα του τη γνώση και την άνεση να κινηθεί χωρίς προκαταλήψεις. Με αυτόν τον τρόπο όμως δημιουργεί ένα νέο «τέρας» που μπορεί να οδηγήσει τους άντρες στην τρέλα αλλά και να γνωρίσει την απόρριψη του κόσμου και τη μοναξιά σε μεγαλύτερη ηλικία.

Στο τέλος του βιβλίου ο επιμελητής Γκρέυ περιγράφει τον εαυτό του ως «ένα χοντρό, φαλακρό, ασθματικό, παντρεμένο περιπατητή που βγάζει το ψωμί του γράφοντας και ζωγραφίζοντας». Ο σκηνογράφος, ζωγράφος, ποιητής και συγγραφέας μυθιστορημάτων, παιδικών βιβλίων και θεατρικών έργων Γκρέυ γεννήθηκε το 1934 στη Γλασκώβη, όπου ζει ως σήμερα, μάλλον με τον τρόπο που περιγράφει το ταπεινό alter ego του.


ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ , 23-12-2001


ΚΡΙΤΙΚΗ 3


Τα «Χαμένα κορμιά» συνοδεύει ο υπότιτλος «Επεισόδια από τη νεανική ζωή ενός γιατρού του Δημόσιου Οργανισμού Υγείας της Σκωτίας». Οπως εύκολα καταλαβαίνει κανείς εξαρχής από τη σημειολογία των στοιχείων που ανέφερα, ο Αλιστερ Γκρέι, δημιουργός του σχολιαζόμενου μυθιστορήματος, γνωστός Σκωτσέζος πεζογράφος, ζωγράφος και θεατρικός συγγραφέας (γεννημένος το 1934), προσπαθεί να μας εισαγάγει στην ατμόσφαιρα κλασικών έργων. Θέλει, είναι προφανές, να ανασυστήσει, σε ένα πρώτο, μορφικό επίπεδο, την παραδοσιακή μορφή των μυθιστορημάτων του 18ου και 19ου αιώνα (τη γραφή του Μέλβιλ, του Στίβενσον, του Φίλντινγκ κ.ά.) και να προχωρήσει, όπως θα διαπιστώσουμε συνεχίζοντας την ανάγνωση του κειμένου πια, σε ένα διακειμενικό, και όχι μόνο, παιχνίδι με την Ιστορία, τη φαντασία και τις δυνατότητες της αφήγησης, ώστε να προκαλέσει την επιθυμητή «αναστάτωση» στα αντανακλαστικά μας απέναντι στο προτεινόμενο κοκτέιλ.

Ο Γκρέι κάνοντας ένα είδος «νέας ιστορίας» (θα τολμούσα να πω πολύ ελεύθερα χρησιμοποιώντας τον όρο) με διάμεσο τη λογοτεχνία και ένα ευρύ πραγματολογικό υλικό, προτείνει ένα «μεταμοντέρνο» κείμενο: ας μου επιτραπεί για μια ακόμα φορά αυτή η μάλλον αόριστη έκφραση, που μας διευκολύνει ωστόσο να εισπράξουμε ετερόκλητες, κάποτε, αισθητικές χειρονομίες ως εκδήλωση αυτής της «τεχνοτροπίας». Ο συγγραφέας μας χρησιμοποιώντας το φανταστικό είδος, με σαφείς αναφορές στη Μαίρη Σέλεϊ και στο γκόθικ μυθιστόρημα του προπερασμένου αιώνα, κάνει μία μάλλον αυθαίρετη εξιστόρηση της κοινωνικής και επιστημονικής ζωής της Γλασκώβης, ξεκινώντας πριν από 150 τόσα χρόνια και συνεχίζοντας τη διαδρομή σε μερικές δεκαετίες του περασμένου αιώνα... Σκοπός του είναι να δημιουργήσει ένα περίεργο σύνθεμα, που υποκρίνεται ότι διεκδικεί την αλήθεια ή τη γοητεία, αν θέλετε, της μαρτυρίας, ενώ παίζει με τις φωτοσκιάσεις του λογοτεχνικού ψεύδους: δηλαδή με τις εντυπώσεις από τη συνειδητοποίηση της υπεροχής του «αφηγητή» έναντι άλλων αποδεικτικών στοιχείων όσον αφορά το παρελθόν.

Ο Σκωτσέζος, ευφυής «παίκτης», μιμούμενος το παράδειγμα άλλων σύγχρονων ομοτέχνων του (πολύ πρόχειρα θα μπορούσαν να αναφέρω τον "Αντριου" Μίλερ ή τον Ρόμπερτ Σνάιντερ) βυθίζεται κυριολεκτικά στην παλαιότερη και σύγχρονη γραμματολογία, για να φτιάξει αυτό το ψευδοντοκουμέντο, το οποίο τρέφει και τρέφεται από τη λογοτεχνία.

Το εύρημα της (δήθεν) ανακάλυψης ενός παλιού βιβλίου στα σκουπίδια κάποιου παλιού, υπό διάλυση, δικηγορικού γραφείου της Γλασκώβης, γραμμένου από ένα γιατρό, τον Αρτσιμπαλ Μακ Κέρι, με τίτλο «Επεισόδια από τη νεανική ζωή ενός γιατρού του Δημόσιου Οργανισμού Υγείας της Σκωτίας», που δίνει το έναυσμα στο μύθο, δεν είναι δα και πρωτότυπο. Ομως ο Γκρέι το εκμεταλλεύεται θαυμάσια και προσθέτοντας άλλα παρόμοια γραπτά «ευρήματα», ξετυλίγει την παράδοξη αφήγησή του.

Στο κείμενο του Μακ Κέρι διαβάζουμε την ιστορία του: ο συγγραφέας είναι ένας χωριάτης, καρπός μιας αγρότισσας και ενός αριστοκράτη, που έρχεται στη Γλασκώβη να σπουδάσει ιατρική. Οι άκομψοι τρόποι του τον απομονώνουν από τη φοιτητική κοινότητα και τον κάνουν δυστυχή. Παρ όλ αυτά το πάθος για την επιστήμη του τον οπλίζει με πείσμα. Την άμυνά του αυτή έρχεται να σφραγίσει η παρουσία κάποιου συμφοιτητή του περισσότερο μειονεκτικού από τον ίδιο, ενός τερατώδους στο δέμας νεαρού, του Θεόνικου Μπάξτερ: γιου ενός αυταρχικού γιατρού, που κληροδότησε στον κατιόντα του σύφιλη, με αποτέλεσμα τη δυσμορφία και επισφαλή υγεία του τελευταίου. Ο αποσυνάγωγος, επίσης, Μπάξτερ, όμως, είναι ιδιοφυΐα στην ιατρική και πειραματίζεται πάνω στο φαινόμενο της ζωής με παράτολμες μεθόδους (οι συνειρμοί με γνωστά, ρομαντικά κείμενα επιτρέπονται). Εδώ να σημειωθεί ότι το βιβλίο που έχει πέσει, υποτίθεται, στα χέρια του Γκρέι, είναι διακοσμημένο με γκραβούρες: αυτές εικονίζουν παράξενα εκτός από τα πρόσωπα της ιστορίας και όργανα του σώματος. Ετσι το ψευδοντοκουμέντο με τα παρακειμενικά αυτά σημεία αποκτά μια σκοτεινή αισθητική διάσταση, δηλαδή μια ομορφιά που πηγάζει από την απροσδόκητη καλλιτεχνική χρήση της φυσιολογίας. Για να πούμε και εδώ τα πράγματα με το όνομά τους: ο Γκρέι αντλεί και αυτή την παράμετρο από συγγενικά ευρήματα σε άλλες αφηγήσεις. Ας θυμηθούμε τον κινηματογράφο και την ανάλογη αισθητική του Καναδού Κρόνεμπεργκ..

Ο γιγαντόσωμος Μπάξτερ, που μιλάει με δυνατή, ενοχλητική φωνή, αρχίζει τη συναναστροφή με τον Κέρι. Το δίδυμο, ο δειλός επαρχιώτης και το τολμηρό «τέρας», από μόνο του ιδιότυπο ζευγάρι, αποτελεί μια εξπρεσιονιστική διασταύρωση χαρακτήρων για να βρεθούμε κάπως πιο ομαλά μπροστά στο αποτέλεσμα της Υβρεως: στο εξωπραγματικό δημιούργημα του Μπάξτερ, που είναι μια κοπέλα με εμφυτευμένο στο κρανίο της το μυαλό ενός εμβρύου. Η «εκβλάστηση» αυτή προήλθε από τα μαγικά χέρια του νεαρού γιατρού, που έδωσε παράταση ζωής στο ημιθανές σώμα μιας αυτόχειρος κοπέλας σε κατάσταση εγκυμοσύνης. Ο νέος εγκέφαλος της τελευταίας λειτουργεί χάρη στον εγκέφαλο του εμβρύου της και η νοημοσύνη της, φυσικά, είναι ανάλογη της ηλικίας του καρπού της κοιλίας της. Η Μπέλα, έτσι έχει βαπτίσει το ον αυτό ο Μπάξτερ, αρχίζει να μαθαίνει τον κόσμο και βέβαια τη γλώσσα με τη βοήθεια του δεύτερου (Π) πατέρα της, τον οποίο, καθόλου τυχαία, αποκαλεί «Θεό», εκ του Θεόνικος. Ο τελευταίος είναι βαθιά ερωτευμένος με το δημιούργημά του και του αφιερώνεται. Η γυναίκα, παρορμητική και επιπόλαιη στις εκδηλώσεις της, δείχνει και αυτή να ανταποκρίνεται. Προτιμά, όμως, τον Κέρι και του υπόσχεται αιώνια ένωση. Ταυτόχρονα... ωστόσο το σκάει με τον ακόλαστο δικηγόρο Κάπτσουρινγκ για ένα ταξίδι στην Ευρώπη. Μία μακροσκελής επιστολή του τελευταίου που περιέχει το βιβλίο, μας πληροφορεί για την απίστευτη σεξουαλική φύση της Μπέλα και την αμεσότητα της συμπεριφοράς της, που φτάνει στα όρια του ελκυστικότατου πρωτογονισμού. Ο Κάπτσουρινγκ την εγκαταλείπει, εκείνη δοκιμάζει άφθονες ερωτικές και άλλες εμπειρίες στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, για να γυρίσει στο τέλος αμετανόητη, το ίδιο «αθώα» στον προστάτη της και στον Κέρι. Στη διαδρομή αυτογνωσίας, ας πούμε, της Μπέλα, ο Γκρέι παρεμβάλλει και αληθινά πρόσωπα, όπως τον καθηγητή και δάσκαλο του Φρόιντ, τον υπνωτιστή Σαρκό, ο οποίος γοητεύεται από την περίπτωση της Μπέλα και την επιδεικνύει στον επιστημονικό κόσμο. Στη δράση μπαίνει αιφνιδίως ένας στρατηγός, ο Μπλέσινγκτον, ο οποίος ισχυρίζεται ότι η Μπέλα ήταν σύζυγός του και πείσθηκε να μείνει κοντά στο γυναικολόγο της Μπάξτερ, στον οποίο είχε αναθέσει μία επέμβαση για μείωση της υπερσεξουαλικότητάς της...

Τα πράγματα περιπλέκονται, ο στρατηγός πείθεται να μη διεκδικήσει τη σύζυγό του, για ν αποφευχθεί το σκάνδαλο, η Μπέλα παντρεύεται τον Κέρι και ο φιλάσθενος Μπάξτερ πεθαίνει, αφού αφήνει την περιουσία του στους νεόνυμφους. Η Μπέλα εργάζεται ως γιατρός σε μαιευτήριο, γίνεται πασίγνωστη για τις επιστημονικές της επιδόσεις και την πολιτική της δράση μέσω του φαβιανού και φεμινιστικού κινήματος. Κάπου εδώ τελειώνει το βιβλίο του Κέρι. Στη συνέχεια διαβάζουμε μια επιστολή της ιατρού Μπέλα Μακ Κέρι προς τους απογόνους της, που είχε βρεθεί και αυτή στα σκουπίδια του δικηγορικού γραφείου.

Η ιστορία που γνωρίσαμε από το βιβλίο του Κέρι ανατρέπεται και δίνει τη θέση της σε μια λιγότερο ατμοσφαιρική εκδοχή των γεγονότων: η Ιστορία και η λογική μπαίνουν ση μέση, η «πραγματικότητα» δηλαδή εισφέρει τη δόση και τη γεύση της στο συνολικό προϊόν.

Αυτό, λοιπόν, το σύνθετο μυθιστόρημα, που θα μπορούσε να μιλάει, υπόθεση κάνω, για το αξεδιάλυτο παλίμψηστο πραγματικότητας και μυθοπλασίας, πετυχαίνει να σε κρατήσει με τις λύσεις του σε μια γοητευτική αμηχανία. Να σε αφήσει με την αίσθηση μετά την ανάγνωσή του ότι έχεις μπροστά σου κάτι αναφομοίωτο.

Θα αδικούσα τη μετάφραση του κ. Δημήτρη Βαρδουλάκη εάν έλεγα μόνο ότι απέφυγε τους γλωσσικούς σκοπέλους του πρωτοτύπου: η απόδοση στα ελληνικά έγινε ευρηματικά και με γνώση. Ο κ. Δ. Β. είχε να κάνει με ένα, αν μη τι άλλο, ολισθηρό και απαιτητικό κείμενο, που αξίζει να διαβαστεί από όσους έχουν αντιληφθεί την πεζογραφία ως μία υπόθεση που υπερβαίνει τη ρεαλιστική ηθογραφία και είναι, πλέον, ένας ακριβής πολιτισμικός καθρέφτης.



ΤΑΣΟΣ ΓΟΥΔΕΛΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 30/03/2002


Πηγή: http://www.protoporia.gr/chamena-kormia-p-131732.html

50 αριστουργήματα και τα μυστικά τους

Οι φοιτητές της Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου κοιτούσαν με απέχθεια το ποτήρι με το φαιοκίτρινο υγρό το οποίο καλούνταν να δοκιμάσουν για να αποφανθούν για τη σύστασή του. Ο καθηγητής τούς είχε δώσει το παράδειγμα, βυθίζοντας το δάχτυλό του στο δοχείο και φέρνοντάς το στο στόμα του. Λίγο αργότερα τους εξηγούσε ότι είχαν όλοι αποτύχει: δεν είχαν προσέξει ότι το δάχτυλο που είχε βυθίσει στο ποτήρι δεν ήταν το ίδιο με εκείνο που πλησίασε στα χείλη του. Στην εποχή του ο Τζόζεφ Μπελ εθεωρείτο ένας ευφυής και χαρισματικός γιατρός. Την αθανασία όμως του χάρισε ο φοιτητής του Αρθουρ Κόναν Ντόιλ, ο οποίος εμπνεύστηκε από τον εκκεντρικό καθηγητή του τον Σέρλοκ Χολμς, τον αρχετυπικό ντετέκτιβ της αστυνομικής λογοτεχνίας.

Η ρομαντική αντίληψη για τη μυστηριακή, θεϊκή καταγωγή της συγγραφικής έμπνευσης έχει πάψει εδώ και αιώνες να πείθει αναγνώστες και μελετητές της λογοτεχνίας, γεγονός που εντείνει την επιθυμία να πληροφορηθούμε την προέλευσή της. Δεν υπάρχει συγγραφέας που δεν κλήθηκε να απαντήσει στην ερώτηση: «Από πού αντλήσατε την έμπνευση για το βιβλίο σας;». Στο βιβλίο της Dancing with Mrs. Dalloway, η αυστραλιανής καταγωγής επιμελήτρια εκδόσεων, δημοσιογράφος και ανθολόγος Σίλια Τζόνσον, επιχειρώντας να απαντήσει στην ερώτηση αυτή, καταγράφει το χρονικό της δημιουργίας 50 αγαπημένων της βιβλίων.

Η επιλογή των τίτλων είναι σοφή και τα κείμενα πασίγνωστα: αειθαλή αριστουργήματα (Δον Κιχώτης, Αννα Καρένινα, Εγκλημα και τιμωρία, Περηφάνια και προκατάληψη), έργα μοντέρνων κλασικών (Μαγικό βουνό, Φάρμα των ζώων, Ο γέρος και η θάλασσα, Η κυρία Ντάλογουεϊ, Στον δρόμο, Εκατό χρόνια μοναξιά), δημοφιλή αναγνώσματα του φανταστικού και της παιδικής λογοτεχνίας (Η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων, Το νησί των θησαυρών, Ο Μάγος του Οζ, Πίτερ Παν).

Η έμπνευση και το κουτί της Πανδώρας

Ο τόπος της έμπνευσης βρίσκεται παντού. Αυτό είναι το συμπέρασμα που προκύπτει από την ανάγνωση του βιβλίου: στις ειδήσεις των εφημερίδων για τον Τρούμαν Καπότε, στην οπτασία ενός λευκού γυναικείου αγκώνα για τον Λέοντα Τολστόι, σε μια φάρμα στην Καλιφόρνια για τον Τζον Στάινμπεκ, στις φυλακές της Σιβηρίας για τον Ντοστογέφσκι. Ο Μαρκ Τουέν εξορύσσει ανηλεώς γεγονότα και χαρακτήρες από την παιδική του ηλικία. Ο Τζ. Μ. Μπάρι παρηγορείται για τον θάνατο του αδελφού του απαθανατίζοντάς τον ως Πίτερ Παν. Στο αγαπημένο κατοικίδιο του Ντίκενς, τον Γκριπ, το ομιλούν κοράκι του, που ενσωμάτωσε στο μυθιστόρημά του Barnaby Rudge, οφείλει την έμπνευση για το διάσημοΚοράκι του ο Πόου, ο οποίος είχε συμπεριλάβει το βιβλίο τού Ντίκενς στις βιβλιοπαρουσιάσεις του στη «Saturday Evening Post» της Φιλαδέλφειας.

Συνήθως η έμπνευση ανοίγει το κουτί της Πανδώρας από όπου βγαίνουν οι αμφιβολίες για το ταλέντο, τα συγγραφικά αδιέξοδα, η κατάθλιψη, οι βιοποριστικές μέριμνες που δεν αφήνουν την έμπνευση να ανθήσει. Εδώ η λογοτεχνία οφείλει πολλά στις οικογένειες και τους φίλους των συγγραφέων που τους υποστήριξαν με αυταπάρνηση. Η αλληλεγγύη της ιερής τριάδας των Μπιτ είναι συγκινητική. Ο Τζακ Κέρουακ ταξιδεύει στην Ταγγέρη για να δακτυλογραφήσει τα τσαλακωμένα χειρόγραφα του Γυμνού γεύματος του φίλου του Μπιλ (Μπάροουζ) προτού φθάσει ο Αλεν Γκίνσμπεργκ για να βάλει το κείμενο σε μια σειρά και να του δώσει εκδόσιμη μορφή.

Ο ορνιθολόγος Τζέιμς Μποντ

Την υλική υπόσταση και τη συγκεκριμένη μορφή μιας ιδέας οφείλουμε συχνά σε τυχαία γεγονότα. Ο Τζέιμς Μποντ βαφτίστηκε με το όνομα ενός ξεχασμένου ορνιθολόγου του οποίου η μελέτη βρισκόταν στη βιβλιοθήκη του Ιαν Φλέμινγκ και πρέπει να ευγνωμονούμε τους βασιλείς της Ισπανίας που δεν επέτρεψαν στον δυστυχή Θερβάντες να φύγει για την Αμερική: εκείνος ίσως είχε καταφέρει να γίνει χρυσοθήρας και να πλουτίσει, το μυθιστόρημα όμως θα είχε στερηθεί τον γενάρχη του Δον Κιχώτη.

Το νήμα που ξετυλίγει η έμπνευση καταλήγει στα λογοτεχνικά περιοδικά και στους εκδότες, συνήθως μικροί ανεξάρτητοι εκδοτικοί οίκοι μανιακών βιβλιόφιλων, όπως ο Φρέντρικ Βάρμπουργκ, που ανέλαβε το ρίσκο της έκδοσης της τολμηρής για την εποχή της Φάρμας των ζώων του Οργουελ μολονότι η γυναίκα του τον απειλούσε με διαζύγιο. Σε πολλούς χρωστάμε, μαθαίνουμε από την Τζόνσον, και το όνομα με το οποίο ορισμένα έργα πέρασαν στην αθανασία, όπως ο Υπέροχος Γκάτσμπυ του Φιτζέραλντ, που θα κυκλοφορούσε με τον πλαδαρό τίτλο «Κάτω από το κόκκινο, το λευκό και το μπλε», αν ο εκδότης δεν είχε κωφεύσει στις εντολές του συγγραφέα του.

Η Τζόνσον δεν θεωρητικολογεί για τη λογοτεχνική έμπνευση. Αφήνει τις ιστορίες δημιουργίας να μιλήσουν από μόνες τους, χωρίς να υπεισέρχεται σε σκοτεινές και δυσάρεστες βιογραφικές λεπτομέρειες, πράγμα που κάνει το βιβλίο της ένα ενδιαφέρον ανάγνωσμα κατάλληλο για όλους: συνδαυλίζει την αναγνωστική περιέργεια των νεαρών αναγνωστών, αποζημιώνει όσους αποθησαυρίζουν ανέκδοτα λογοτεχνικών βίων, στηρίζει επίδοξους συγγραφείς.

Εκατό χρόνια μοναξιά... από μια στροφή
Η Σίλια Τζόνσον έχει αντλήσει τις πληροφορίες της από την αλληλογραφία και τα ημερολόγια λογοτεχνών, από βιογραφίες και μαρτυρίες οικείων, από προλόγους εκδόσεων και συνεντεύξεις. Είναι αξιόπιστες οι πηγές της; Τις αμφιβολίες της εκφράζει και η ίδια η συγγραφέας. «Είχαµε ξεκινήσει για διακοπές. Οδηγούσα το αυτοκίνητο στον δρόµο προς το Ακαπούλκο όταν σχηµατίστηκε στο µυαλό µου µια πρόταση. Εκανα επί τόπου στροφή, γύρισα στο σπίτι και άρχισα να γράφω».

Ετσι παρουσιάζει ο Μάρκες τη στιγμή που γεννήθηκε στον νου του η πρόταση από την οποία ξεπήδησαν τα Εκατό χρόνια µοναξιά. Η αφήγησή του παραλλάσσει κάθε φορά που τον ρωτούν. Λίγο διαφορετικά θυμάται τα γεγονότα η γυναίκα του. Μάστορες του λόγου, οι συγγραφείς όταν μιλούν για την έμπνευσή τους πλάθουν μια αφήγηση, ένα μετακείμενο, που γίνεται μέρος του λογοτεχνικού μύθου τους. Πώς όμως κοινές ανθρώπινες εμπειρίες μεταμορφώνονται σε λεκτικές κατασκευές που κατατάσσονται στα έργα τέχνης; Τα επεισόδια έμπνευσης που αφηγούνται οι συγγραφείς δεν διαφωτίζουν αυτή τη διαδικασία. Ισως επειδή τις περισσότερες φορές δεν μπορούν ούτε οι ίδιοι να την κατανοήσουν.

Πηγή: http://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=458254

Αντόνιο Ταμπούκι: Αυτή τη στιγμή η Ευρώπη σκέφτεται μονάχα τα λογιστικά της

Παλιός γνώριμος της Ελλάδας, ο διάσημος σε όλο τον κόσμο Ιταλός συγγραφέας ήρθε και φέτος να περάσει μερικές μέρες στα Χανιά, στο γνωστό ξενοδοχείο «Το Δώμα», με την υπέροχη θέα στη θάλασσα και στην παλιά πόλη. Πριν από τα Χανιά είχε βρεθεί στη Θεσσαλονίκη, όπου το Αριστοτέλειο, σε μια σπάνια εκδήλωση λογοτεχνικού κοσμοπολιτισμού, τον τίμησε χρίζοντάς τον τιμητικά καθηγητή. Και ένα μήνα πριν, στην Έκθεση Βιβλίου της Θεσσαλονίκης, οι εκδόσεις «Άγρα» παρουσίασαν τη νέα έκδοση του πιο γνωστού μυθιστορήματος του Ταμπούκι «Έτσι ισχυρίζεται ο Περέιρα». Από αυτό το βιβλίο, που πούλησε πάνω από μισό εκατομμύριο μόνο στην Ιταλία και που έγινε έμβλημα για τους δημοκράτες όλου του κόσμου, ξεκίνησε και η σύντομη κουβέντα μας.

* Όταν πρωτοεκδόθηκε το 1994, σε μια εποχή όπου το πολιτικό μυθιστόρημα περνούσε κρίση, η ιστορία του Πορτογάλου δημοσιογράφου Περέιρα, παρότι διαδραματίζεται στη δεκαετία του '30, έγινε το κατ' εξοχήν σύμβολο του αντι-μπερλουσκονισμού. Σήμερα, 16 χρόνια μετά, ο Περέιρα έχει ακόμα να αντιμετωπίσει την ίδια περίπου πολιτική κατάσταση...

Το μυθιστόρημα δεν γράφτηκε για να χτυπήσει τον Μπερλουσκόνι. Στην πραγματικότητα είναι ο ίδιος ο Μπερλουσκόνι, η μεγαλύτερη εφημερίδα του, που επιτέθηκε στο βιβλίο χαρακτηρίζοντάς το ένα «μπρεζνιεφικό μυθιστόρημα». Φαντάζεσαι αυτόν τον φουκαριάρη Περέιρα, τον τόσο δειλό, τόσο διστακτικό, τόσο καθολικό, τόσο δυστυχή ως ένα επικίνδυνο κομμουνιστή; Κι όμως έτσι τον είδε ο Μπερλουσκόνι. Γι' αυτό και έγινε αμέσως σύμβολο. Ο κόσμος αγόραζε το βιβλίο σαν να έκανε μια αντιστασιακή πράξη. Ύστερα ήρθε η ταινία με τον Μαρτσέλο Μαστρογιάννι, κι ο κόσμος στους κινηματογράφους χειροκροτούσε όρθιος. Σήμερα θεωρείται πλέον ένα κλασικό βιβλίο, ο Φελτρινέλι τυπώνει τουλάχιστον 2 νέες εκδόσεις κάθε χρόνο.

Γράφτηκε ως ένα υπαρξιακό μυθιστόρημα. Διαβάστηκε ως ένα πολιτικό μυθιστόρημα. Κι αυτή η πολιτική του ανάγνωση συνεχίζεται μέχρι σήμερα, αφού η κατάσταση ουσιαστικά δεν έχει αλλάξει. Κι αυτό είναι κάτι που με στενοχωρεί, γιατί τα βιβλία πρέπει να παλιώνουν σαν το καλό κρασί. Ενώ, αντίθετα, ο Περέιρα είναι αναγκασμένος να παραμένει πάντα νέος. Η κατάσταση στην Ιταλία δεν λέει να τον αφήσει στην ησυχία του.

* Ναι, αλλά η επιτυχία του Περέιρα είναι διεθνής, άρα το βιβλίο είχε να πει κάτι και πέραν της Ιταλίας...

Είναι ένα ηθικό βιβλίο, εκφράζει τη συνειδητοποίηση μιας σειράς πραγμάτων και κυρίως της ανάγκης για ελευθερία έκφρασης όλων μας. Ακόμα σήμερα, ο τύπος σε πολλές χώρες εξακολουθεί να είναι αυτό που λένε οι Άγγλοι embedded, εγκλωβισμένος στις διαθέσεις της εξουσίας.Ακόμα και στη σημερινή Ευρώπη ο Λόγος ενοχλεί την εξουσία. Αυτή τη στιγμή ο Μπερλουσκόνι περνάει ένα νόμο στην Ιταλία, ο οποίος θα απαγορεύει στους δημοσιογράφους να γράφουν για δίκες κατά τη διάρκεια της διεξαγωγής τους, ακόμα και για τις δίκες που θα γίνονται για τη μαφία ή τη διαφθορά. Με λίγα λόγια, επιστρέφει η παλιά, γνωστή λογοκρισία.

* Και κατά τη γνώμη σας η Ευρώπη γιατί δεν αντιδρά; Γιατί αφήνει αυτό το αυγό του φιδιού να εκκολάπτεται στον κόρφο της;

Αυτή τη στιγμή η Ευρώπη σκέφτεται μονάχα τα λογιστικά της. Τα μεγάλα ιδανικά των ιδρυτών της, είτε αυτοί ανήκαν στη δεξιά είτε ανήκαν στην αριστερά (ο Αντενάουερ, ο Ντε Γκάσπερι, ο Ζαν Μονέ, ο Σπινέλι) έχουν ξεχαστεί. Οι σημερινοί Ευρωπαίοι πολιτικοί είναι μέτριοι και δεν έχουν καταλάβει ότι η οικονομία είναι μια ανθρώπινη επιστήμη που δεν ανήκει στην αριθμητική: ανήκει στην ηθική και στις ανθρώπινες επιστήμες. Αυτός είναι και ο λόγος που όλα πάνε κατά διαβόλου.

Αν μια χώρα έχει για πρωθυπουργό τον πέμπτο πιο πλούσιο άνθρωπο του κόσμου, σίγουρα δεν μπορεί να είναι μια δημοκρατική χώρα: αυτό είναι προφανές. Ο Μπερλουσκόνι, σήμερα, διαθέτει ένα κεφάλαιο των 6 δισεκατομμυρίων στερλίνων, μια θέση στην κλίμακα των πλουσιότερων ανθρώπων του κόσμου κάτω από τον βασιλιά της Σαουδικής Αραβίας.Μπορεί να αγοράσει όλη την Ιταλία με τα λεφτά του, κι αυτό κάνει. Όλα πλέον στην Ιταλία είναι ή γίνονται δικά του. Και η Ευρώπη δεν λέει τίποτα, δεν κάνει τίποτα.

* Οι Ιταλοί όμως εξακολουθούν να τον ψηφίζουν.

Τι το παράξενο; Η Γερμανία δεν είχε χαρίσει ένα 37% στον Χίτλερ; Ήταν όλη η Γερμανία ενθουσιασμένη με τον Χίτλερ, όπως όλη η Ιταλία ήταν ενθουσιασμένη με τον Μουσολίνι. Αυτή είναι η αλήθεια. Η Αντίσταση στην Ιταλία είχε οργανωθεί από μια αριστοκρατία διανοουμένων και εργατών. Βλέπετε, το μοντέλο του Μπερλουσκόνι αρέσει: μοιάζει με παραμύθι, και τα παραμύθια αρέσουν στον λαό. Θα το χαρακτήριζα μάλιστα ένα τηλεοπτικό παραμύθι, αφού ο Μπερλουσκόνι κατάφερε να επιβληθεί με κύριο όπλο του την τηλεόραση. Η τηλεόραση ολόκληρη, στην Ιταλία, του ανήκει.

* Πιστεύετε ότι το φαινόμενο Μπερλουσκόνι είναι εξαγώγιμο; Ακόμα και στην Ελλάδα φοβόμαστε συχνά ότι η ανικανότητα και η ανηθικότητα των πολιτικών μπορεί να φέρει στην εξουσία μια ρέπλικα του Μπερλουσκόνι. Άλλωστε, και στη Χιλή ψήφισαν για πρόεδρο έναν μεγαλοεπιχειρηματία...

Βεβαίως. Το φαινόμενο μοιάζει με τη γρίπη, είναι ένα μικρόβιο που δεν γνωρίζει σύνορα.

* Είστε ένας φανατικός εφημεριδοφάγος, είστε πάντα πολύ καλά πληροφορημένος για ό,τι συμβαίνει στον κόσμο και γνωρίζετε πλέον αρκετά καλά την Ελλάδα. Και η Ελλάδα αναφέρεται πλέον παντού ως ένα κακό παράδειγμα, ένα παράδειγμα προς αποφυγήν. Έχετε κάνει κάποιες σκέψεις αναφορικά με την ελληνική κρίση;

Όταν συμβαίνει μια καταστροφή, η ευθύνη είναι, κατά κάποιο τρόπο, όλων. Αν εξακολουθείς να καπνίζεις υπερβολικά, είναι πολύ πιθανό να αποκτήσεις καρκίνο στα πνευμόνια σου. Θα έλεγα όμως ότι στην περίπτωση της Ελλάδας υπήρξαν πολλοί διεθνείς γιατροί που σκέφτηκαν να εκμεταλλευτούν τον καρκίνο της. Κι αναφέρομαι, βεβαίως, στα μεγάλα διεθνή οικονομικά συγκροτήματα. Μοιάζουν με γύπες που μόλις εντοπίσουν ένα άρρωστο ζώο, σπεύδουν να το καταβροχθίσουν. Και πρέπει να πω ότι ο Παπανδρέου, που καλείται να λύσει μια δύσκολη κατάσταση για την οποία ο ίδιος προσωπικά δεν ευθύνεται ή ευθύνεται ελάχιστα, έχει όλη τη συμπάθειά μου.

* Δεν νομίζετε ότι και η αριστερά έχει μεγάλες ευθύνες γι' αυτή την ευρωπαϊκή κρίση;

Τώρα πια ξέρουμε πολύ καλά ότι πολλές αριστερές κυβερνήσεις είχαν μια, ας πούμε, «ξέγνοιαστη» διαχείριση της πολιτικής. Και, δυστυχώς, νομίζω ότι κι αυτό ξεκίνησε από την Ιταλία: θυμάμαι τον σοσιαλισμό του Κράξι, ο οποίος αποδέχτηκε και προώθησε το σύστημα της διαφθοράς όπως ακριβώς τα άλλα κόμματα της δεξιάς. Το πρόβλημα επομένως δεν είναι μόνο πολιτικό, είναι κυρίως ηθικό. Είναι αλήθεια πως μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου, πολλά πολιτικά ιδανικά κατέρρευσαν. Αν όμως η αριστερά, μαζί με τα πολιτικά ιδανικά, πετάει και τα ηθικά ιδανικά, τότε δεν είναι πλέον αριστερά, και δεν έχει κανένα μέλλον.

Τις προάλλες με ρώτησε ένας δημοσιογράφος: «Τι σημαίνει να είσαι σήμερα αριστερός;». Εγώ του απάντησα: «Μήπως μπορείτε να με βοηθήσετε να σας δώσω μια απάντηση;».

Πηγή: http://www.lifo.gr/team/readersdigest/29611